Nhược thị là tình trạng giảm thị lực ở một hoặc hai mắt hoặc có sự khác biệt thị lực giữa hai mắt trên 2 hàng sau khi đã điều chỉnh kính tối ưu. Tuy nhiên, nhược thị có thể dễ bị nhầm lẫn với các bệnh nguy hiểm khác. 

Nhược thị là gì?

Nhược thị là tình trạng suy giảm thị lực ở một hoặc cả hai mắt, hoặc có sự chênh lệch thị lực giữa hai mắt trên 2 dòng sau khi đã điều chỉnh kính tối ưu hoặc điều trị được nguyên nhân. Nhược thị có thể là cơ năng hoặc thực thể.

Bệnh thường gặp ở trẻ em với tỉ lệ từ 1-4%. Nguyên nhân chính là do không nhìn rõ hoặc bất thường trong tương tác thị giác hai mắt, không kèm theo tổn thương cấu trúc khi khám. Một số trường hợp có thể điều trị khỏi. Nhược thị thường xuất hiện ở một mắt, tuy nhiên cũng có ít trường hợp ở cả hai mắt.

Phần lớn các ca nhược thị đi kèm theo lác (chủ yếu là lác trong), một số kèm theo chênh lệch khúc xạ hai mắt, hoặc phối hợp cả lác và chênh lệch khúc xạ. 

Phân loại nhược thị 

Nhược thị được phân loại dựa trên nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng:

Theo nguyên nhân gây nhược thị

Các bệnh cản trở trục quang học thị giác: Đây là nhóm nguyên nhân gây nhược thị nặng và khó điều trị nhất, thường do đục thể thủy tinh bẩm sinh, sẹo đục giác mạc, sụp mi bẩm sinh, đục dịch kính… 

Nhược thị do lác: Nguyên nhân phổ biến nhất, xảy ra ở mắt bị lác thường xuyên. Trục thị giác bị lệch khiến hoàng điểm không được kích thích đầy đủ, làm giảm lượng thông tin lên não, dẫn đến ức chế hình ảnh từ mắt lác. 

Lác luân phiên thường không gây nhược thị nhưng có thể gây bất thường chức năng thị giác hai mắt. Khoảng 50% trẻ bị lác trong bẩm sinh sẽ bị nhược thị do lác, với mức độ từ trung bình đến nặng, thị lực có thể dưới 20/200.

Do ảnh không rơi trên võng mạc

• Nhược thị do tật khúc xạ: Xảy ra ở mắt có tật khúc xạ cao, đặc biệt viễn thị > 6D, thị lực thường giảm cả 2 mắt. Loạn thị thường > 2,5D và cận thị > 5D-6D.
• Nhược thị do lệch khúc xạ: Trong trường hợp lệch khúc xạ không được chỉnh kính, mắt có tật khúc xạ cao hơn thường có thị lực kém hơn. Do đó, não sẽ ưu tiên nhận tín hiệu từ mắt có tật khúc xạ thấp, lâu dần dẫn đến nhược thị một mắt.

Nhược thị có thể do đồng thời nhiều nguyên nhân phối hợp, cụ thể như sau: 

Nhược thị đảo ngược: Xảy ra ở mắt tốt do dùng phương pháp che mắt hoặc gia phạt không đúng cách để điều trị nhược thị.

Có nhiều nguyên nhân gây nhược thị khác nhau

Theo mức độ nhược thị 

• Nhược thị nhẹ: Thị lực từ 20/40 – 20/30.
• Nhược thị trung bình: Thị lực từ 20/200 – 20/50.  
• Nhược thị nặng: Thị lực < 20/200.

Dấu hiệu nhận biết nhược thị

Dưới đây là một số dấu hiệu thường gặp của nhược thị: 

Các triệu chứng nhược thị nặng:

• Nhìn mờ một hoặc hai mắt.
• Mỏi mắt.
• Có thể kèm theo lác, sụp mi.

Các triệu chứng nhược thị thực thể:

• Giảm thị lực một hoặc cả hai mắt sau khi chỉnh kính, hoặc chênh lệch thị lực 2 mắt ≥ 2 hàng. Ở trẻ nhỏ không thử được thị lực, căn cứ vào khả năng định thị và nhìn theo vật. Hiện tượng đám đông: đọc từng chữ dễ hơn đọc nguyên hàng.  
• Có thể có lác mắt, mất khả năng định thị hoặc định thị ngoại tâm.
• Khám có thể phát hiện nguyên nhân.

Nhược thị cần chẩn đoán phân biệt với những tình trạng nào?

Nhược thị là một tình trạng mắt khá phổ biến, đặc biệt ở trẻ em. Tuy nhiên, các triệu chứng của nhược thị có thể giống với một số tình trạng mắt khác. Cụ thể là: 

Viêm thị thần kinh: Giảm thị lực một hoặc hai mắt mức độ khác nhau, có thể đau hốc mắt hoặc đau khi vận nhãn. Đĩa thị có thể cương tụ, phù từng phần hoặc toàn bộ. CT scan có thể thấy thị thần kinh to hơn bình thường.

Mù vỏ não: Mắt mất hoàn toàn cảm giác ánh sáng nhưng không có tổn thương thực thể, mất phản xạ quy tụ – điều tiết và hướng mắt theo ánh sáng.  

Hysteria: Trẻ bị giảm thị lực nhưng khám nhãn cầu hoàn toàn bình thường, không có tật khúc xạ. Tình trạng mới xảy ra, thường sau sang chấn tâm lý, trước đây thị lực bình thường. Khi thử thị lực, trẻ phối hợp kém, không chịu nói. Nếu thử được, mức thị lực rất thấp ở mức ĐNT và thay đổi qua các lần thử. Tuy thị lực thấp nhưng trẻ đi lại bình thường.

Tật khúc xạ chưa chỉnh kính đúng: Mức thị lực không tương ứng với tật khúc xạ hoặc sai trục kính loạn thị.

Vì vậy, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám tại cơ sở chuyên khoa để chẩn đoán đúng nhược thị.

Nhược thị có phương pháp điều trị nào?

Các phương pháp điều trị nhược thị phổ biến bao gồm:

Chỉnh kính

Bước đầu tiên luôn là kê đơn kính khi cần thiết. Chỉ chẩn đoán nhược thị sau khi trẻ đeo kính đúng mà thị lực không tăng. Nguyên tắc kê kính cho trẻ nhược thị:

• Chỉnh mọi chênh lệch khúc xạ > 0,5D và loạn thị > 1,5D. 
• Chỉnh kính đủ độ viễn thị cho trẻ có lác trong.
• Chỉnh đủ số cận thị khi khám để xác định chẩn đoán, nhưng không nhất thiết kê đơn nếu trẻ quá nhỏ.

Khi nào thì điều trị bổ sung như che mắt? Một số chuyên gia che mắt ngay, một số cho trẻ đeo kính đủ số một thời gian và khi thị lực không cải thiện nữa mới che mắt. 

Nhiều nghiên cứu cho thấy đeo kính đủ số giúp thị lực mắt nhược thị tăng > 3 hàng và mất 30 tuần để ổn định. Thông thường, nên đeo kính cần thiết và theo dõi tối thiểu 6 tuần để đánh giá lại thị lực. Nếu thị lực đang tăng thì nên theo dõi và không nên điều trị thêm.

Hạn chế sử dụng mắt lành

Đây là một trong những phương pháp điều trị nhược thị (mắt lười) phổ biến và hiệu quả nhất. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc buộc mắt yếu phải hoạt động nhiều hơn, từ đó cải thiện thị lực.

Che mắt

Bé nên đeo miếng che mắt ở mắt khỏe hơn ít nhất vài giờ mỗi ngày. Việc chặn tầm nhìn từ mắt khỏe hơn buộc não của trẻ phải sử dụng hình ảnh từ mắt yếu hơn để nhìn dần dần giúp cải thiện thị lực.

Che mắt chữa nhược thị có hiệu quả cao

Gia phạt

Thay thế cho che mắt bằng cách dùng thuốc hoặc kính làm mờ mắt lành khi nhìn gần hoặc xa. Đây là giải pháp tình thế khi trẻ không hợp tác hoặc để duy trì kết quả sau che mắt.

Kỹ thuật gia phạt như sau:

• Hạn chế mắt tốt nhìn gần bằng Atropin 0,5% tra mỗi ngày 1 giọt, không chỉnh kính nếu có tật khúc xạ, đồng thời cấp kính đủ số cho mắt nhược thị.
• Chú ý khi dùng Atropin, ấn góc trong mắt 2 phút để tránh phản ứng thuốc 
• Hạn chế mắt tốt nhìn xa bằng kính quá số ít nhất +3D, chỉ nhìn gần rõ. 
• Hạn chế mắt tốt cả nhìn gần và xa: Tra Atropin hàng ngày và thặng chỉnh kính hội tụ cho mắt tốt, đồng thời chỉnh kính bình thường cho mắt nhược thị.  

Bài tập thị giác

Sự ra đời của các phần mềm nhược thị giúp quá trình điều trị bệnh trở nên dễ dàng hơn. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng phù hợp dùng phương pháp này do chịu ảnh hưởng của các yếu tố như độ cận, tuổi, khả năng sử dụng chuột, bàn phím máy tính của trẻ. 

Lúc này, cha mẹ có thể cho bé thực hiện các bài tập thị giác như:

• Tập mắt tại nhà: Xâu hạt, tô vẽ, xếp hình, mê cung, đọc sách
• Tập mắt tại phòng khám: Bác sĩ sẽ xây dựng bài tập phù hợp với tình trạng nhược thị của người bệnh. Điều này giúp quá trình điều trị hiệu quả hơn, tiết kiệm thời gian.
• Tập phần mềm: Phần mềm nhược thị có thể thay đổi độ khó của bài tập tuỳ vào thị lực của bé, chuyên gia thuận tiện theo dõi quá trình điều trị. Bên cạnh đó, phương pháp này giúp tiết kiệm tối đa thời gian đi lại, chi phí và sự chủ động trong điều trị nhược thị. Đặc biệt, bài tập có sự phối hợp mắt và tay nhịp nhàng, bài tập phong phú nên không gây nhàm chán.

Phẫu thuật

Cần hiểu rằng không thể điều trị trực tiếp nhược thị bằng phẫu thuật vì nguyên nhân nằm ở não chứ không phải mắt. Mổ nhằm giải quyết nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Vì vậy, khả năng mổ được và phương pháp phẫu thuật phụ thuộc vào căn nguyên như lác mắt, đục thủy tinh thể bẩm sinh hay sụp mí mắt.

Ngoài ra, tuổi tác của bệnh nhân cũng quyết định cách điều trị nhược thị. Chỉ có thể can thiệp thành công khi trẻ còn nhỏ, không thể mổ cho người trưởng thành. Tuy nhiên, người lớn có lác vẫn có thể mổ cơ mắt để làm thẳng mắt nhưng chỉ cải thiện thẩm mỹ chứ không cải thiện thị lực.

Nhiều nguyên nhân khác gây giảm thị lực có thể nhầm với nhược thị ở trẻ nhỏ. Cần đưa trẻ đi khám để chẩn đoán chính xác và điều trị đúng, càng sớm càng tốt.

Để giúp con có một đôi mắt khỏe mạnh, cha mẹ hãy đặt khám tại vivision để được đội ngũ chuyên gia khúc xạ nhãn khoa thăm khám.